Oplossen tekort seniorenwoningen vergt integrale aanpak

Wethouders, ambtenaren, zorgbestuurders, ontwikkelaars en beleggers wisselden begin november tijdens een door Bouwinvest georganiseerde kennisbijeenkomst in Nieuwegein ideeën uit over hoe aan de grote vraag naar passende huisvesting voor ouderen kan worden voldaan. Meer samenwerking tussen alle betrokken partijen is het veelgehoorde devies. “Als je zorg en wonen goed wil doen, moet je over je eigen grenzen heen kijken.”

Wethouder Hans Adriani van Nieuwegein trapt voor de ongeveer veertig gasten af met een reeks sprekende cijfers: het aantal mensen van 75 jaar en ouder is in 2040 bijna verdubbeld naar 2,6 miljoen, het aantal mensen met dementie verdubbelt naar 520.000 en in 2035 bedraagt het aantal mensen met een fysieke beperking dat op zichzelf woont bijna 500.000 tegen 330.000 nu. Het wordt spannend of deze ouderen wel voldoende zorg kunnen krijgen. Volgens Adriani halveert het aantal potentiële mantelzorgers per persoon in 2040 naar zes en in datzelfde jaar bedraagt het aantal te vervullen banen in de ouderenzorg 700.000, tweemaal zoveel als nu.

De belangrijkste vraag van de middag is echter: waar kunnen deze ouderen passend onderdak vinden? “We staan voor een urgent probleem”, zegt Adriani, die tevens voorzitter is van de in 2020 opgerichte Taskforce Wonen en Zorg, een initiatief van VNG, Aedes, ActiZ en de ministeries van VWS en BZK. Volgens Adriani moeten de komende tien jaar 110.000 extra gelijkvloerse woningen worden gebouwd, 50.000 geclusterde woningen en nog eens 50.000 verpleegzorgplaatsen om de meer of minder hulpbehoevende ouderen een thuis te geven.

Samenwerking is cruciaal
Adriani roept de aanwezige partijen op om veel meer de samenwerking te zoeken om aan deze bouwopgave te voldoen. “We lopen tegen veel hobbels aan, zoals de vraag wie wat betaalt. Gemeenten, beleggers en zorginstellingen helpen elkaar van oudsher niet zo, en veel zaken blijven uit onwennigheid tussen diverse partijen in hangen.” Adriani adviseert alle betrokkenen om actief de wethouder ruimtelijke ordening op te zoeken en om met hem in gesprek te gaan. En het helpt wethouders wanneer ze bijvoorbeeld ontwikkelaars of beleggers aan de andere kant van de tafel hebben zitten, “die echt snappen wat nodig is. Als je zorg en wonen goed wil doen, moet je over je eigen grenzen heen kijken. Dus zoek elkaar op, stap over je eigen domein heen en laat elkaar zien wat je in de aanbieding hebt.”

Het zijn volgens Adriani de gemeenten die binnen deze grote zorgopgave de regie hebben, een rol die in 2015 extra invulling heeft gekregen met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). “Dit jaar moet iedere gemeente een concrete analyse maken over hoe het woningtekort voor ouderen aan te pakken. Dit moet in 2022 uitmonden in prestatieafspraken in iedere gemeente.” Adriani is daarbij hoopvol. “In 2020 had slechts een op de drie gemeenten plannen. Nu is het in iedere gemeente een thema.”

Spreek dezelfde taal

Wethouder Fouad Sidali van Haarlemmermeer somt de grote uitdagingen op waar zijn gemeente voor staat. “We hebben in Haarlemmermeer niet alleen een tekort aan zelfstandige woonruime voor ouderen, maar ook aan woningen voor statushouders, voor jongeren en voor ouderen met ernstige fysieke of geestelijke problemen.” En het is de gemeente die bij het oplossen van dit probleem het voortouw moet nemen. “Vaak wordt gezegd: laat het maar oplossen door zorginstellingen, corporaties en ontwikkelaars. Nee, wij nemen als gemeente de regie. Voor 2015 zeiden veel gemeenten; bouwen voor ouderen doen we niet. Nu doet iedereen weer mee, en is het een vliegwiel aan het worden.”

Toch weten volgens Sidali niet alle partijen elkaar altijd even makkelijk te vinden en “spreken bijvoorbeeld de zorgaanbieder en de projectontwikkelaar niet altijd dezelfde taal. Het gaat om het hebben van een gezamenlijk vertrekpunt en begrip krijgen voor elkaars situatie.” Een integrale aanpak is de kern, zegt Sidali, die in zijn gemeente de portefeuille zorg, woonbeleid, volksgezondheid, welzijn en sport heeft. Om het woningtekort op te lossen, zou hij het liefst alles willen kunnen doen.”

Een integrale aanpak met een actievere rol voor marktpartijen is ook wat ontwikkelingsmanager Jan Strating van ontwikkelaar AIG Care & Living voor ogen staat. “De bouwsector is van oudsher een traditionele markt waar gemeenten, corporaties en zorginstellingen de dienst uitmaken. Lang was er een groot wantrouwen richting ontwikkelaars met het idee dat dit mensen zijn met een duur pak die er met het geld vandoor gaan. Gelukkig is dat is nu aan het draaien.”

Zet professionele ontwikkelaars in
AIG Care & Living uit Arnhem is ontstaan in 2007 en richt zich als ontwikkelaar op vastgoed voor de zorg. Het ontwikkelde onder meer twee woonzorgcomplexen voor Amsta in de Watergraafsmeer in Amsterdam, die in 2015 door het Bouwinvest Healthcare Fund werden aangekocht. Strating roept zorginstellingen op om vaker gebruik te maken van professionele ontwikkelaars en institutionele investeerders. “Zoek naar goede specialisten en verleg de risico’s naar een ontwikkelaar of een institutionele investeerder die deze risico’s begrijpt en kan managen.” Strating wijst daarbij op ontwikkelrisico’s, kostenrisico’s, de risico’s van de aansturing van alle betrokken partijen en de aansprakelijkheid.

Strating wijt het huidige woningtekort voor senioren onder meer aan personeelstekort bij bouwers en zorgorganisaties en de lange vergunningstrajecten bij gemeenten. “De procedures bij gemeenten moeten veel eenvoudiger. In plaats van een traject van een paar weken mag je, zeker sinds de coronacrisis, blij zijn je het binnen een jaar slaagt.” Volgens Strating zijn gemeenten sowieso nog te terughoudend bij het nemen van de regie bij bouwprojecten.

Luister naar ouderen

“De mensen zijn onze grootste collectieve opgave”, zegt Vivian Broex, voorzitter van de raad van bestuur van ZorgSpectrum in Nieuwegein. “Er is schaarste aan personeel, die zijn er niet meer. Maar hoe kan je dan nog voor goede ouderenzorg zorgen?” ZorgSpectrum draait het daarom liever om: “Wij ontwikkelen ons van een professionele organisatie met een meer formele aanpak naar een organisatie die zich eerst de vraag stelt: hoe zorg ik ervoor dat een oudere zichzelf vooruit helpt? De omgekeerde aanpak dus: eerst luisteren naar ouderen. Dat betekent onder meer naar meer zelfvoorzienende gemeenschappen, in overleg met gemeenten.”

ZorgSpectrum verleent zorg bij mensen thuis, vangt mensen tijdelijk op voor herstel na bezoek aan het ziekenhuis of, zo zegt Broex, “in het geval van bijvoorbeeld dementie bieden we de functie van het oude verpleegtehuis. Maar niet meer zoals vroeger, met een muffige sfeer.” Trots is zij daarom op het recent geopende pand De Kuifmees voor intramurale zorg in Nieuwegein, dat eveneens in de portefeuille van het Bouwinvest Healthcare Fund zit. “De Kuifmees is modern met veel technologie, zoals biodynamische verlichting en leefcirkels, en het is opgezet vanuit het perspectief van de bewoner. Het is het verpleegtehuis van de toekomst.”

Het ontstaan van De Kuifmees is volgens Broex een voorbeeld van de integrale aanpak waar zoveel behoefte aan is. Broex: “We hebben eerst lang met de gemeente overlegd, maar we kwamen tot de conclusie dat we niet zelf een nieuw pand voor intramurale zorg wilden ontwikkelen en betalen. Twee jaar geleden vonden we een oud kantoorpand.” ZorgSpectrum had al panden in eigendom, maar kwam op dat moment voor het eerst op het pad van ontwikkelaars en institutionele beleggers, in dit geval Bouwinvest. “Al gauw bleek dat we de juiste mensen hadden gevonden. We konden aan Bouwinvest goed onze wensen en die van onze doelgroep duidelijk maken, daar werd goed naar geluisterd. De ontwikkeling van De Kuifmees is een succes in samen optrekken, elkaar in je waarde laten en laten zien waar je goed in bent.”

De dubbele vergrijzing en de enorme bouwopgave is een collectieve taak van alle betrokkenen, zo is de algemene conclusie van de aanwezigen in Nieuwegein. Oude drempels moeten worden geslecht, gemeenten moeten het voortouw nemen en de zo uiteenlopende behoeften van ouderen moeten het uitgangspunt vormen. Niet langer praten over elkaar, maar met elkaar; dat is de enige manier om deze taak te volbrengen.